Historia Lwowa
Spis treści
1 Epoka Grodów Czerwieńskich (do 1250)
2 Pod panowaniem władców ruskich (1256-1339)
3 Pod panowaniem władców polskich (1339-1772)
3.1 Rozkwit w dobie Jagiellonów
3.2 Powstanie kozackie i obce najazdy
3.3 Okres upadku I Rzeczypospolitej
4 W zaborze austriackim (1772-1918)
4.1 Okres germanizacji i prześladowań
4.2 Lwów w dobie autonomii
5 Obrona Lwowa (1918-1920)
6 II Rzeczpospolita (1918–1939)
7 II wojna światowa
7.1 Okupacja sowiecka (1939-1941)
7.2 Okupacja niemiecka (1941-1944)
8 ZSRR (1944-1991)
9 Ukraina
10 Linki zewnętrzne
11 Przypisy
Epoka Grodów Czerwieńskich (do 1250)
IX - X w. osadnictwo Lędzian podlegających państwu Wiślan
981 – w najstarszej kronice kronikarza ruskiego Nestora znajduje się pierwsza wzmianka o terenach, na których założono Lwów: poszedł Włodzimierz na Lachów i zajął im grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody mnogie, które i do dziś są pod Rusią,
1018 – w czasie wyprawy kijowskiej grody zostały odebrane przez Bolesława Chrobrego,
1031 – w czasie wojen z Niemcami i Rusią Kijowską za czasów Mieszka II Polska utraciła Grody Czerwieńskie,
1069 – do Polski przyłączył je Bolesław II Śmiały,
utracił te ziemie ponownie na rzecz Rusi Kijowskiej Władysław I Herman.
Pod panowaniem władców ruskich (1256-1339)
ok. 1256[1] – założenie grodu obronnego przez księcia halicko-włodzimierskiego Daniela (ukr. Данило – Danyło) Rurykowicza, który nazwał go tak na cześć swojego syna Lwa[potrzebne źródło].
dzięki korzystnemu położeniu przekształca się w najważniejszy ośrodek rzemieślniczo-handlowy Rusi Halicko-Wołyńskiej
Pod panowaniem władców polskich (1339-1772)
1339 – po bezpotomnej śmierci ostatniego władcy Bolesława Trojdenowicza z dynastii Piastów Mazowieckich Lwów został odziedziczony przez jego wuja Kazimierza III Wielkiego
1351, 1353 – walki z księciem litewskim Lubartem o Ruś Halicką, dwukrotne spalenie Lwowa
1356 – Kazimierz Wielki nadaje prawa miejskie (prawo magdeburskie), szerokie uprawnienia samorządowe, a także 70 łanów gruntu
1370 – po śmierci Kazimierza Wielkiego król Ludwik Węgierski mianuje namiestnikiem oddzielonej od korony polskiej Rusi Halickiej księcia Władysława Opolczyka
1382 – pierwsza publiczna szkoła miejska
1387 – Jadwiga Andegaweńska przywraca zwierzchnictwo Polski nad Rusią Halicką.
Rozkwit w dobie Jagiellonów
1389-1434 – na mocy przywileju Władysława II Jagiełły powstało nowe województwo ruskie, obejmujące pięć ziem – chełmską, sanocką, przemyską, halicką i lwowską, ta ostatnia z powiatem żydaczowskim. Stolicą województwa został Lwów. Rosła zamożność miasta, wyrastającego do rangi jednego z najpoważniejszych emporiów handlowych Europy Wschodniej. Bawili tu często monarchowie polsko-litewscy. W pobliskim Gródku zmarł w 1434 r. Władysław Jagiełło. W harmonii i wzajemnej tolerancji żyli razem Polacy, Rusini, Niemcy, Ormianie, Grecy, przedstawiciele wielu innych narodów. Obywatele lwowscy różnili się nie tylko co do języka, ale również i co do wiary. Obok dominujących katolików, liczni byli prawosławni i mojżeszowi.
1412 – przeniesienie siedziby metropolity łacińskiego z Halicza do Lwowa. Pierwszym arcybiskupem lwowskim został Jan Rzeszowski
1444 – król Władysław III Warneńczyk nadał miastu prawo składu, podstawę potęgi gospodarczej Lwowa. Zbudowane zostały dwa zamki obronne: Niski (w mieście) i Wysoki – na górze w pobliżu miasta, pozwolił też na założenie szkoły nobilium et ignobilium przy kościele św. Ducha
Od schyłku XV wieku narastało ponownie niebezpieczeństwo tatarskie. Turcy zajęli porty czarnomorskie – Kaffę, Kilię, Białogród, Oczaków, utrudniając handel, z którego żyło miasto. Pod murami miasta zaczęły pojawiać się zagony tatarskie.
1497 – przez Lwów ciągnęły na wyprawę mołdawską wojska Jana Olbrachta, by ponieść słynną klęskę bukowińską. wielki mistrz zakonu krzyżackiego- Jan von Tieffen podczas tej wyprawy zachorował na czerwonkę. Postanowił zawrócić i udał się do Lwowa, gdzie nie odzyskał już zdrowia i zmarł 25 sierpnia 1497 r.
1509 – pod Lwowem stanęły oddziały hospodara mołdawskiego Bohdana III i podjęły ostrzał Lwowa
czerwiec 1527 – wielki pożar, który strawił prawie wszystkie zabudowania w obrębie murów obronnych. Bogate miasto podniosło się z popiołów już w szacie renesansowej.
wiek XVI-XVII – były to czasy wielkiego rozkwitu kultury artystycznej miasta, w którym stapiały się harmonijnie elementy sztuki zachodnioeuropejskiego renesansu, manieryzmu i baroku, z pierwiastkami bizantyjskimi, ormiańskimi czy wręcz orientalnymi. Wspólnym dziełem spolszczonych Włochów, Niemców i Ormian, a także twórców rodzimych – polskich i ruskich Lwów wyrósł na jedną z najpierwszych stolic artystycznych Rzeczypospolitej. Wiek XVI pozostawił takie pomniki sztuki, jak Cerkiew Wołoska z Wieżą Korniaktowską, stulecie następne przekazało potomności kaplicę Boimów, kościoły jezuitów i bernardynów, kamienice – Czarną i Królewską.
1586 – powstała szkoła języka greckiego i słowiańskiego przy bractwie cerkiewnym.
1608 – rozszerzenie założonego w końcu XVI w. kolegium jezuickiego
1620 – po klęsce cecorskiej hetman Stanisław Lubomirski bronił miasta przed Tatarami
1621 – w oparciu o Lwów podjęto wyprawą chocimską
Powstanie kozackie i obce najazdy
1648 – wiosną wybuchło powstanie kozackie dowodzone przez Bohdana Chmielnickiego. Najpierw działania zbrojne miały miejsce na Dzikich Polach, nad Dnieprem, później przeniosły się na Podole, a po wrześniowej klęsce "plugawieckiej" pod Piławcami ostatki wojsk Rzeczypospolitej oparły się dopiero we Lwowie. Pod murami stanęły nieprzebrane rzesze czerni kozackiej i Tatarzy. Padł Wysoki Zamek, zdobyty przez Maksyma Krzywonosa. Samo miasto jednak obroniło się, płacąc olbrzymi okup Chmielnickiemu. W listopadzie oblężenie zwinięto.
1655-1656 – od września do listopada 1655 Lwów ponownie obległ Bohdan Chmielnicki, wspomagany tym razem przez oddziały rosyjskie dowodzone przez Wasyla Buturlina. W tym samym czasie Koronę i Litwę zalewał potop szwedzki. Do ostatniego, oprócz dalekiego Gdańska, nie zdobytego przez obce potencje miasta przybył w początkach 1656 r. powracający ze Śląska do kraju król Jan II Kazimierz. Tu 1 kwietnia 1656 przed cudownym obrazem Matki Boskiej Łaskawej złożył swoje słynne śluby lwowskie, w których zobowiązał się m.in. polepszyć byt ludu wiejskiego bohatersko walczącego ze szwedzką armią.
1657 – w lutym 1657 próbował zdobyć Lwów kolejny najeźdźca, książę siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy, rozbity jednak przez hetmana polnego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego.
1658 – wielkie zasługi miasta dla Rzeczypospolitej uhonorowane zostały nobilitacją Lwowa, którego obywatele mogli od tej pory posiadać i dziedziczyć dobra ziemskie, wysyłać posłów, tak jak Kraków i Wilno, na sejmy walne i elekcje.
1661 – król Jan II Kazimierz podniósł do godności Akademii lwowskie kolegium jezuickie. Uczelnia przez pierwsze stulecia ledwo wegetowała, zwalczana przez Akademię Jagiellońską, a także pobliską Zamoyską.
1672 – po upadku Kamieńca Podolskiego armia sułtana Mehmeda IV stanęła u wrót Lwowa bronionego pod dowództwem Eliasza Łąckiego. Oblężenie miasta trwało od 20 września do 6 października. Zawarto upokarzający Polskę pokój w Buczaczu, choć Turcy, posiłkowani przez kozaków Doroszeńki, miasta i tym razem nie zdobyli.
1673 – w kamienicy arcybiskupiej w rynku umarł król Michał Korybut Wiśniowiecki.
24 sierpnia 1675 – bitwa pod Lwowem. Jan III Sobieski pokonał Tatarów
1695 – po raz ostatni Tatarzy zagrozili miastu, rozbici przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego, którego lwowianie uczcili potem pięknym pomnikiem. Na cześć tego hetmana jedną z głównych ulic Lwowa nazwano Wałami Hetmańskimi.
Okres upadku I Rzeczypospolitej
1704 – oblężenie, zajęcie i splądrowanie miasta przez Szwedów. Upadł mit o niezdobytej twierdzy.
1704-1765 – Saskie zapusty przyniosły spokój, powolną odbudowę, ożywienie gospodarcze (słynne kontrakty lwowskie); wyrosło wiele kościołów np. dominikanów, trynitarzy, paulinów, a nade wszystko piękna katedra unicka pw. św. Jerzego (Jura). W mieście mnichów odbyły się dwie koronacje cudownych wizerunków Matki Boskiej u dominikanów w 1751 r., a ćwierć wieku później w katedrze łacińskiej. Wreszcie w 1759 r. Papież Klemens XIII nadał akademii prawa uniwersyteckie. Połowa stulecia XVIII to okres ponownego przodowania Lwowa w sferze sztuki. Rozkwita architektura sakralna w dziełach Jana de Witte i Bernarda Meretyna. Lwowska rzeźba rokokowa to zbiorowe dzieło Obrockiego, Osińskiego, Polejowskich, Pinsla, Fesingerów, warto też wspomnieć o monumentalnych polichromiach kościelnych np. Benedykta Mazurkiewicza u bernardynów.
1744 – z fundacji Fr. Jana Zawadzkiego, łowczego kijowskiego powstał szpital SS. Miłosierdzia pod wezwaniem św. Wincentego á Paulo, który w 1880 przeniesiono do nowego gmachu przy ul. Teatyńskiej
1762 – z fundacji ks. St. Głowińskiego, biskupa-sufragana lwowskiego został założony szpital powszechny
1768 – w lutym 1768 w podolskim Barze zawiązana zostaje konfederacja barska. We Lwowie pojawiają się wojska rosyjskie tłumiące insurekcję
W zaborze austriackim (1772-1918)
Okres germanizacji i prześladowań
1772 – W sierpniu 1772 stanęła w Sankt Petersburgu konwencja rozbiorowa. Lwów przeszedł pod panowanie Habsburgów. We wrześniu oddziały austriackie dowodzone przez feldmarszałka Esterhazego zajęły Lwów, który ogłoszono stolicą tzw. Królestwa Galicji i Lodomerii. Na miejsce polskiej Akademii zostaje powołana niemiecka uczelnia wyższa.
1777 – zarządzenie zburzenia dawnych murów miejskich z bramami i basztami. Likwidacja 18 kościołów rzymskokatolickich, 3 kościołów ormiańsko-katolickich i 7 grecko-katolickich, kasata klasztorów (ich pomieszczenia przeznaczono na cele świeckie, zaś majątki wcielono do funduszu religijnego).
1784 – wprowadzenie niemieckiego uniwersytetu i gimnazjum w miejsce łacińskich kolegiów jezuitów i pijarów. Założenie biblioteki uniwersyteckiej (powstała z daru Garellich, lekarzy cesarskich, i biblioteki dawnej polskiej akademii jezuickiej, oraz różnych prywatnych zbiorów).
1785 – wprowadzenie niemieckiego sądownictwa zamiast polskich sądów ziemskich i grodzkich, wprowadzenie języka niemieckiego jako urzędowego w szkolnictwie, magistracie i życiu publicznym.
1789 – założenie szpitala garnizonowego w dawnym klasztorze OO. Bonifratrów.
1792 – założenie przez polskiego patriotę, greckokatolickiego księdza Michała Harasiewicza, Towarzystwa Patriotycznego Polityków, pozostające w ścisłym związku z insurekcją kościuszkowską. Młodzież spieszy pod sztandary Kościuszki, a później do Legionów generała Dąbrowskiego
1794 – fundacja cesarza austriackiego Józefa II dla zniemczonego uniwersytetu
1795 – założenie polskiego teatru pod dyrekcją Jana Nepomucena Kamińskiego
1809 – wkroczenie wojsk polskich pod wodzą księcia Józefa Poniatowskiego i krótkotrwałe (24 dni czerwca) rządy polskie. Wyparte przez wojska rosyjskie, które pozostały we Lwowie do końca roku
1811 – założenie Gazety Lwowskiej.
1815 – po kongresie wiedeńskim wzrost prześladowań polskości
4 czerwca 1817 – Cesarz Franciszek II zatwierdził statut Fundacji Ossolineum założonej we Lwowie przez hrabiego Józefa Maksymiliana Ossolińskiego.
1830 – klęska głodu, następnie epidemia cholery w 1831
1831 – wielu młodych ludzi ze Lwowa przekradło się przez granicę, by wspomóc powstańców listopadowych w Królestwie Polskim. Lwów staje się siedzibą konspiracji niepodległościowej. Powstają liczne loże masońskie, w tajnej drukarni Ossolineum drukowane są utwory rewolucyjne najwybitniejszych twórców narodowych.
1836 założenie parku na Wysokim Zamku.
1837-1842 – budowa Teatru Skarbkowskiego z fundacji hr. Stanisława Skarbka, w którym wystawiano początkowo sztuki głównie w języku niemieckim, zaś od 1872, po upadku sceny niemieckiej i objęciu dyrekcji przez Stanisława Dobrzańskiego (1875-1880) grywane są w nim głównie sztuki polskie – przede wszystkim Aleksandra Fredry i Józefa Korzeniowskiego.
1842-1844 – budowa gmachu uniwersytetu przy ul. św. Mikołaja.
1844 – założenie Akademii Technicznej, zreorganizowanej w 1877 na Politechnikę Lwowską.
1846 – Ruch konspiracyjny, jaki przed 1846 r. próbowali rozniecić w Galicji emisariusze emigracji paryskiej wywołał pewien ruch we Lwowie. Jego przywódców: Teofila Wiśniowskiego i Józefa Kapuścińskiego powieszono 31 lipca 1847 na tzw. Górze Hyclowskiej.
listopad 1848 – wydarzenia rewolucyjne we Lwowie. Zbombardowanie centrum miasta przez wojska austriackie, spalenie m.in. biblioteki uniwersyteckiej, kościoła Trynitarzy, siedziby szkoły technicznej.
1849 – przemarsz przez Lwów wojsk rosyjskich udających się na Węgry w celu stłumienia powstania. Epidemia cholery.
1850 – linia kolejowa do Czerniowiec, w roku następnym początek budowy dworca kolei wiedeńskiej
1853 – 30 marca w oknie wystawowym należącej do Piotra Mikolascha (1805-1873) apteki Pod Złotą Gwiazdą przy ul. Szerokiej (dzisiaj ul. Kopernika, 1) w lampie skonstruowanej przez blacharza Adama Bratkowskiego zapłonął destylat ropy naftowej, wynaleziony przez lwowskich aptekarzy: magistra farmacji Jana Zeha (który 2 grudnia 1853 w Wiedniu uzyskał patent) i Ignacego Łukasiewicza. 31 lipca tego roku w lwowskim szpitalu na Łyczakowie lekarz Zaorski przeprowadził pierwszą w świecie operację przy świetle lampy naftowej.
1855 – kolejna epidemia cholery.
1855 – założenie parku Kościuszki (Jezuickiego).
1856 – zamknięcie Cmentarza Żółkiewskiego na przedmieściach miasta
1858 – gazownia miejska, założenie oświetlenia gazowego ulic.
Lwów w dobie autonomii
1867-1918 – autonomia Galicji, szerokie uprawnienia samorządowe, stopniowa i coraz szersza polonizacja administracji, szkolnictwa, kultury.
1864 – otwarcie pierwszej linii kolejowej łączącej Lwów z Krakowem
1865 – uruchomienie kolejnej linii kolejowej do Czerniowiec, w 1869 do Brodów. Lwów staje się znaczącym węzłem kolejowym.
7 lutego 1867 – założenie Towarzystwa Gimnastycznego Sokół
1868 – powstała "Galicyjska Rada Szkolna Krajowa", w 1871 Lwowska "Rada Szkolna Okręgowa"
1868-1882 – odniemczanie Uniwersytetu, stopniowe wprowadzanie języka polskiego jako wykładowego, w 1894 utworzenie wydziału lekarskiego
1869 – usypanie Kopca Unii Lubelskiej w 300 rocznicę unii lubelskiej (z inicjatywy Franciszka Smolki)
1871 – nowy podział miasta na cztery dzielnice (których liczba w miarę rozwoju powiększyła się do sześciu), nadanie ulicom i placom nowych nazw
1872 – utworzenie przy magistracie służby zdrowia), której zadaniem było czuwanie nad zdrowotnością miasta i przeciwdziałanie chorobom zakaźnym
1875 – zamknięcie Cmentarza Gródeckiego w pobliżu miasta
1873-1877 – budowa gmachu głównego Politechniki (arch. Julian Zachariewicz)
1877-1881 – budowa gmachu Sejmu Krajowego (od 1920 gmach główny Uniwersytetu Jana Kazimierza (arch. Julian Zachariewicz)
1877 – Wystawa rolniczo-przemysłowa urządzona w ogrodzie pałacu Jabłonowskich staraniem hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego
1879 – uruchomienie tramwaju konnego
1880 – założenie konserwatorium muzycznego
1880 – założenie muzeum etnograficzno-przyrodniczego im. Dzieduszyckich
1882 – założenie parku Kilińskiego (Stryjskiego)
1883 – powstaje Cmentarz Janowski
1883-1892 – główne prace przy zasklepieniu Pełtwi (rozpoczęte w 1841, utworzenie placu Mariackiego. Zakończenie prac w 1905
1886 – grono lekarzy otwiera pierwszą poliklinikę
1891 – stulecie Konstytucji 3 maja – utworzenie Towarzystwa Szkoły Ludowej, aktywizacja życia konspiracyjnego zarówno wśród starszego społeczeństwa ("Liga Polska"), jak zwłaszcza wśród młodzieży ("Związek Młodzieży Polskiej"), powstanie licznych kółek socjalistycznych i postępowych
1893 – powstaje Lwowskie Towarzystwo Ratunkowe (mieszczące się w gmachu Strażnicy pożarnej miejskiej), które zajmowało się nagłymi wypadkami chorób lub nieszczęść; zostaje zamknięty Cmentarz Stryjski
1894 – Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie
5 czerwca 1894 – otwarcie Panoramy Racławickiej z okazji 100-lecia insurekcji kościuszkowskiej.
od 1894 – największy rozwój miasta – podwojenie liczby mieszkańców, powstanie nowych dzielnic i ulic o kilkudziesięciu kamienicach (wówczas powstają ulice: Sapiehy, 29 Listopada, Potockiego i ich przecznice, cała niemal dzielnica Halicka, wiele ulic na Łyczakowie i Żółkiewskim, powstały dzielnice willowe i mnóstwo nowych budynków publicznych.
1894 – uruchomienie tramwaju elektrycznego (pierwszego na terenie monarchii austriackiej)
1897-1900 – budowa okazałego gmachu nowego teatru miejskiego (arch. Z.Gorgolewski)
1898 – odsłonięcie pomnika króla Jana III Sobieskiego dłuta Tadeusza Barącza (inne pomniki lwowskie: w 1901 Kornela Ujejskiego, 1904 – Adama Mickiewicza dłuta Antoniego Popiela, 1897 – Aleksandra Fredry dłuta Leonarda Marconiego, 1895 – Jana Kilińskiego, Bartosza Głowackiego, oba dłuta Juliana Markowskiego, 1906 – Teofila Wiśniowskiego i Józefa Kapuścińskiego, 1901 Agenora Gołuchowskiego dłuta Cypriana Godebskiego, 1917 Franciszka Smolki dłuta T. Błotnickiego)
1897 – założenie Lwowskiej Galerii Obrazów, przekształconej w 1905 w Galerię Narodową
1899-1901 – budowa wodociągu miejskiego, sprowadzającego wodę ze stawów i źródeł Wereszycy w Woli Dobrostańskiej, oddalonej od miasta o 30 km
1899 – założenie Uniwersytetu ludowego im. A. Mickiewicza
1901 – uruchomienie elektrowni miejskiej
1901 – założenie przez prof. Balzera Towarzystwa dla popierania nauki polskiej we Lwowie (od 1920 – Towarzystwo Naukowe)
1904 – nowy gmach dla biblioteki uniwersyteckiej (z magazynem konstrukcji żelazo-betonowej)
1904 – budowa nowoczesnej kanalizacji. Długość sieci kanalizacyjnej wynosiła w 1870 15 km, w 1903 blisko 54 km, w 1910 zaś blisko 82 km
1904 – budowa nowego gmachu dworca głównego (arch. W. Sadłowski)
1907 – zaognienie konfliktu polsko-ukraińskiego, poważne awantury ukraińskie na Uniwersytecie
1908 – ukraiński student Mirosław Siczyński zastrzelił namiestnika, hr. Andrzeja Potockiego
1908 – Józef Piłsudski zawiązał we Lwowie zaczątek tajnej organizacji wojskowej (Związek Walki Czynnej), która w 1910 ujawniła się jako Związek Strzelecki.
1908 – Wawrzyniec Dayczak założył Drużyny Bartoszowe, powstanie i rozwój innych tajnych wojskowych organizacji niepodległościowych
1908 – założenie Muzeum Narodowego im. Króla Jana III i muzeum historycznego
1909 – z łona młodzieży niepodległościowej wyszła inicjatywa założenia podobnej organizacji, która wystąpiła w 1911 na zewnątrz pod nazwą Drużyn Strzeleckich
1911 – Andrzej Małkowski założył pierwsze na ziemiach polskich organizacje skautowskie wśród młodzieży gimnazjalnej
1912 – założenie ukraińskiego Muzeum Narodowego, muzeum Towarzystwa Szewczenki i Stauropigii
1912-1913 – wojna bałkańska, wstrzymanie rozwoju Lwowa
1 sierpnia 1914 – wybuch I wojny światowej
3 września 1914 – zajęcie Lwowa przez wojska rosyjskie. Okupacja miasta przez Rosjan do 22 czerwca 1915. Ogromne zasługi dla miasta w tym okresie położył dr Tadeusz Rutowski, wiceprezydent Lwowa
Luty 1918 – Niemcy i Austria zawarli w Brześciu Litewskim pokój z Rosją Sowiecką i w odrębnych, tajnych rokowaniach z przedstawicielami Ukraińskiej Republiki Ludowej, uznali jej istnienie i przyznali jej całą Chełmszczyznę a także przyrzekli wyodrębnienie Galicji Wschodniej. Burzliwe protesty społeczeństwa Lwowa przeciw Traktatowi Brzeskiemu.
Obrona Lwowa (1918-1920)
1 listopada-22 listopada 1918 – walki między Polakami i Ukraińcami w czasie wojny polsko-ukraińskiej, wygrane przez Polaków. Ogromny wysiłek polskich dzieci i młodzieży lwowskiej ("Orlęta lwowskie"), która broniła miasta przed ukraińskim wojskiem (Strzelcy Siczowi), m.in. na terenie Cmentarza Łyczakowskiego. Próby opanowania Lwowa przez wojska ukraińskie trwały do czerwca 1919, ostatecznie wojska ukraińskie zostały odparte przez przybywające z odsieczą wojska polskie.
21-23 listopada 1918 – dokonany tuż po pokonaniu Ukraińców pogrom lwowski w dzielnicy żydowskiej. Zginęło ok. 76 Żydów, wielu pobito. Rozbito i zrabowano wiele żydowskich sklepów, mieszkań i bożnic.
1920 – wojna polsko-bolszewicka, 17 sierpnia 1920 skuteczna obrona Lwowa przed konnicą Budionnego. Budionny zrezygnował z atakowania Lwowa po przegranej bitwie pod Zadwórzem (z 330 osobowego ochotniczego oddziału orląt zginęło 318 obrońców).
22 listopada 1920 – odznaczenie miasta Orderem Virtuti Militari przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.
II Rzeczpospolita (1918–1939)
Lwów zostaje stolicą województwa w II Rzeczypospolitej i jednym z ważniejszych ośrodków miejskich w kraju (pod względem liczby ludności trzecim po Warszawie i Łodzi). Odbywają się tu Targi Wschodnie. Swą siedzibę mają tu też trzy metropolie katolickie.
1921 – otwarcie Targów Wschodnich, odbywających się corocznie do 1939 w dniach od 5 do 15 września
1921 – nieudany ukraiński zamach na Józefa Piłsudskiego
1926 – Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów dokonuje we Lwowie zamachu na kuratora lwowskiego okręgu szkolnego, Sobińskiego
1929 – we Lwowie, który jest stolicą województwa lwowskiego, działają 4 wyższe uczelnie, 15 gimnazjów państwowych (w tym dwa z ukraińskim językiem nauczania), 16 gimnazjów prywatnych (w tym dwa żydowskie i jedno niemieckie), 8 seminariów nauczycielskich, 45 szkół podstawowych miejskich i 23 prywatne
1930 – rozpoczęcie działalności rozgłośni Polskie Radio Lwów
1932 – pierwsza audycja telewizyjna we Lwowie
16 lipca 1933 – pierwsza audycja Wesołej Lwowskiej Fali
1934 – otwarcie Cmentarza Obrońców Lwowa
pięciolecie 1934-1939 (za kadencji ostatniej przedwojennej rady Miasta Lwowa) wybudowano 5294 mieszkania, 4 kościoły, 8 szkół, 5 szpitali oraz wiele innych obiektów. Zrekonstruowano 1810 domów, odnowiono 5975 fasad. Wartość robót budowlanych wynosiła ok. 30 milionów złotych, (około 6 milionów ówczesnych dolarów amerykańskich). W budownictwie zbiorowym wyróżniało się Towarzystwo Osiedli Robotniczych budową nowoczesnego osiedla na Sygniówce, Osiedla na Żelaznej Wodzie i Kolonii Profesorskiej. Wybudowano szereg gmachów publicznych: budynek Miejskich Zakładów Energetycznych, budynek Ubezpieczalni Społecznej, dom pracowników gminnych, gmach Związku Zawodowego Kolejarzy, krytą pływalnię, 7 klasową szkołę na Bogdanówce i 14 oddziałową na Zamarstynowie. Przystąpiono do budowy gmachu Towarzystwa Historycznego oraz gmachu Wydziału Mechanicznego Politechniki. Zbudowano baraki dla bezdomnych, strażnice przeciwpożarowe, nowoczesny pawilon w zakładzie dla nieuleczalnie chorych, rozbudowano 5 szkół oraz l przedszkole. Wybudowano pływalnię na Zamarstynowie. Zmodernizowano Rzeźnię Miejską. Wybudowano nowe wieże chłodnicze w elektrowni, nowe zbiorniki wody oraz kilka stacji pomp, domy mieszkalne dla pracowników Zakładów Wodociągowo-Kanalizacyjnych, zbiorniki gazolu w Gazowni Miejskiej oraz garaże samochodowe w Zakładzie Oczyszczenia Miasta. Rozpoczęto budowę nowej zajezdni tramwajowej. Na wzór Paryża przystąpiono do budowy arterii obwodowych o promieniu 4 km od śródmieścia. Przebudowano ok. 35% ulic, prowadzono inwestycje w urządzeniach użyteczności publicznej: kanałach, wodociągach, sieci gazowej i elektrycznej, torowiskach tramwajowych.
1934-1935 – we Lwowie działały cztery wyższe uczelnie (w roku akademickim 1934-1935 zatrudnionych w nich było 169 profesorów, 176 samodzielnych pracowników nauki i 478 pomocniczych. Pod względem liczebności kadra naukowa Lwowa ustępowała jedynie Warszawie):
Uniwersytet Jana Kazimierza,
Politechnika Lwowska, której rolniczo-leśnym wydziałem stała się dawna Akademia Rolnicza w Dublanach,
Akademia Medycyny Weterynaryjnej
Wyższa Szkoła Handlu Zagranicznego, później Akademia Handlu Zagranicznego.
1936 – demonstracje bezrobotnych, w których ginie ukraiński robotnik Władysław Kozak
1936 – lewicowy kongres pracowników kultury
II wojna światowa
Okupacja sowiecka (1939-1941)
od 23 września 1939 do 29 czerwca 1941 – na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow pod okupacją radziecką, włączony do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, w środowisku polskich komunistów działają tu m.in. Wanda Wasilewska, Władysław Broniewski, Aleksander Wat i Halina Górska. Wasilewska zostaje deputowaną do Rady Najwyższej. Powstaje polskojęzyczne pismo "Czerwony Sztandar".
22 października 1939 – wybory do Zgromadzenia Narodowego Ukrainy Zachodniej
26-28 października 1939 – w gmachu Teatru Wielkiego obradowało Zgromadzenie Narodowe Ukrainy Zachodniej, które przegłosowało rezolucję w sprawie przyłączenia Ukrainy Zachodniej do Ukraińskiej SRR.
9 i 10 grudnia 1939 NKWD aresztowało około 2 tysięcy zarejestrowanych oficerów Wojska Polskiego. Osadzono ich w poklasztornym więzieniu przy ul. Kazimierzowskiej – tzw. Brygidkach, a następnie wywieziono w głąb ZSRR.
21 grudnia 1939 – unieważnienie polskiego złotego jako formalnej waluty, z wymianą do 250 zł na osobę pracującą. W nocy z 23 na 24 grudnia 1939 wprowadzono we Lwowie czas moskiewski, zaś na początku 1940 wprowadzono sowiecki kalendarz, kasując wszystkie dotychczasowe święta i wprowadzając podział roku na sześciodniówki (wolne od pracy były 6, 12, 18, 24 i 30 dni miesiąca). Rozpoczęto deportacje rodzin wojskowych, policjantów, urzędników państwowych i samorządowych.
noce: 9/10 lutego, 12/13 kwietnia, 28/29 czerwca 1940 i 21/22 maja 1941 – wielkie deportacje polskiej ludności na Syberię oraz do Kazachstanu
marzec 1940 – akcja wydawania paszportów sowieckich dla wszystkich mieszkańców Lwowa. Paragraf 11 wstemplowany w paszporcie osobom niepożądanym, w tym prawie wszystkim bieżeńcom – uciekinierom spod okupacji niemieckiej, oznaczał nakaz opuszczenia dotychczasowego miejsca zamieszkania i zakaz przebywania w promieniu 100 km od Lwowa. Polacy stawali się obywatelami sowieckimi, ze wszystkimi tego aktu konsekwencjami, włącznie z poborem do Armii Czerwonej.
25 kwietnia 1940 – Prowokacja NKWD przedstawiona jako nieudany zamach polskich konspiratorów na Wandę Wasilewską, w istocie zaplanowane dla zastraszenia zabójstwo jej męża, Bogatko.
24-26 czerwca 1941 – krwawa masakra w lwowskich więzieniach dokonana przez wycofujących się ze Lwowa sowietów. Funkcjonariusze NKWD w okrutny sposób zamordowali ok. 7000[2] polskich i ukraińskich więźniów politycznych, przetrzymywanych w trzech więzieniach: w celach aresztu gmachu policji na ul. Łąckiego, w Brygidkach (które dodatkowo oprawcy podpalili) oraz w więzieniu śledczym NKWD na Zamarstynowie. Po wymordowaniu więźniów Sowieci w pośpiechu opuścili Lwów. Po wkroczeniu do Lwowa, Niemcy i współpracujący z nimi Ukraińcy zmusili lwowskich Żydów do wydobywania ze stosów zwłok rozkładających się z powodu panujących upałów. [3]
Okupacja niemiecka (1941-1944)
29 czerwca 1941 – zajęcie Lwowa przez wojska niemieckie. Okupacja hitlerowska trwała do 23 lipca 1944. Już w pierwszych jej dniach aresztowano i rozstrzelano grupę 25 wybitnych profesorów wyższych uczelni Lwowa i członków ich rodzin na Wzgórzach Wuleckich. Byli wśród nich m.in. Kazimierz Bartel, kilkakrotny premier rządu RP, literat Tadeusz Boy-Żeleński, rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza Roman Longchamps de Bérier (rozstrzelany wraz z trzema synami).
w czasie pierwszych dni okupacji niemieckiej Niemcy przy pomocy policji ukraińskiej dokonali dwóch pogromów ludności żydowskiej, w którym zginęło kilka tysięcy Żydów. W sierpniu 1941 nakazano osiedlenie się wszystkich Żydów w wyodrębnionym i oddzielonym od reszty Lwowa getcie, położonym w dzielnicy Żółkiewskiej. Oprócz tego przy ulicy Janowskiej utworzono obóz zagłady, przeznaczony głównie dla Żydów. Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej nastąpiło jesienią 1942, kiedy zlikwidowano getto, zabijając na miejscu lub wysyłając do obozów zagłady, głównie w Bełżcu, prawie całą ludność żydowską (ponad 100 tys. osób).
1 sierpnia 1941 utworzono Distrikt Galizien jako część Generalnego Gubernatorstwa. Gubernatorem dystryktu został dr Karl Lasch (1904-1942), zaś po jego aresztowaniu z powodu korupcji i rozstrzelaniu, SS-Gruppenführer Otto von Wächter. W przedzień uroczystej proklamacji przyłączenia Lwowa do GG hitlerowcy spalili prawie wszystkie lwowskie synagogi i bożnice, w tym zabytkową renesansową synagogę Złotej Róży.
1943 - nasilenie bandyckich napadów i pojedynczych egzekucji przeprowadzanych przez Ukraińców na miejscowych Polakach w mieście. Kolejne interwencje u greckokatolickiego metropolity Andrzeja Szeptyckiego o wystosowanie przez niego listu pasterskiego o zaprzestanie mordów na niewinnej ludności polskiej - prośby początkowo pozostały bez odzewu.[4]
23-27 lipca 1944 – akcja Burza.
ZSRR
1945 – 15 czerwca 1946 – tzw. "repatriacja", którą można uznać za wypędzenie ludności polskiej zza Buga i Sanu w nowe granice Polski, głównie na Ziemie Odzyskane (Wysiedlenie Polaków ze Lwowa)
1946 – przeniesienie Ossolineum do Wrocławia, odzyskano tylko ~25% księgozbioru z podstawowej kolekcji
1987 – pierwsze ukraińskie wiece patriotyczne i antykomunistyczne
1989 – początek odbudowy Cmentarza Obrońców Lwowa
Ukraina
1991 – rozpad ZSRR, Lwów wszedł w skład niepodległej Ukrainy
1998 – wpisanie Starego Śródmieścia i Wzgórza św. Jura na Listę Obiektów Światowego dziedzictwa Kultury UNESCO
od 25 czerwca do 27 czerwca 2001 — podczas podróży apostolskiej na Ukrainę papież Jan Paweł II odwiedził Lwów.
24 czerwca 2005 – z udziałem prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej – Aleksandra Kwaśniewskiego i Ukrainy – Wiktora Juszczenki oraz zwierzchników dwóch katolickich obrządków Lwowa: łacińskiego – kardynała Mariana Jaworskiego i greckokatolickiego – kardynała Lubomyra Huzara odbyło się uroczyste otwarcie odbudowanego Cmentarza Obrońców Lwowa
Od 24 września 2006 – obchody 750-lecia pierwszej wzmianki o istniejącej w tym miejscu osadzie, 650 rocznicy nadania przez króla Kazimierza Wielkiego praw miejskich, 350 rocznicy ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza oraz 60 rocznica "ewakuacji Polaków" w dniu 30 listopada 1946. W obchodach udział wzięli prezydenci Polski, Litwy i Ukrainy.
Przypisy
1.↑ Taki był płomień, że na wsze strony widziano pożar, jakoż i ze Lwowa patrzący ku polom bełskim widzieli łunę od płomienia wielkiego ognia – pierwsza wzmianka o pożarze Chełma w 1256, zamieszczona w latopisie halicko-wołyńskim, powstałym na dworze króla Daniela przyjęta została za początek Lwowa przez wielu historyków, w tym także ukraińskich.
2.↑ Trudną do ustalenia liczbę ofiar szacuje się w granicach 7-10 tys. osób, ponieważ wielu więźniów spalono żywcem
3.↑ * Jerzy Węgierski – Lwów pod okupacją sowiecką 1939-1941
4.↑ Henryk Pohoski Wspomnienia z pracy konspiracyjnej w Sztabie Obszaru Południowo-Wschodniego Armii Krajowej, wydanie pośmiertne, Kraków 1988 |
